07 September 2014

كێ ئه‌یه‌وێت بڕوات؟



دواجار كه‌ قسه‌م له‌گه‌ڵ كرد نیوه‌شه‌وێكی بێ كاره‌با بوو شه‌ش ساڵ به‌ر له‌ ئێسته‌. له‌ سه‌ر قه‌نه‌فه‌یه‌ك دانیشتبووین؛ پێی وتم شیعر ئه‌نوسێت، منیش داوام لێكرد چه‌ن شیعرێكی بخوێنمه‌وه‌. له‌ تاریكاییه‌كه‌دا ڕێی خۆی دۆزییه‌وه‌ی و كه‌ گه‌ڕایه‌وه‌ چه‌ن په‌ڕه‌یه‌كی دایه‌ ده‌ستم. له‌به‌ر چرایه‌ك بینیم شیعره‌كان به‌ قه‌ڵه‌م نوسرابوون. بیرمدێت ناونیشانی یه‌كێكیان وشه‌ی ‘په‌پوله‌’ی تیا بوو، كه‌ به‌رده‌وام بووم له‌ خوێندنه‌وه‌، بۆم ده‌ركه‌وت هه‌موو شیعره‌كان پڕبوون له‌ له‌لازار و په‌پوله‌ و گوڵه‌ مێخه‌ك و سه‌ما و پێكه‌نینی مناڵ و هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی كه‌ خۆیان بۆ ئه‌و چاوانه‌ ده‌ره‌خه‌ن كه‌ جوانی ئه‌بینن. ئه‌و دوای شه‌ش ساڵی تر و له‌سه‌روه‌ختی پێگه‌شتنی، پێیه‌كی هه‌ر له‌ منداڵیدا مایه‌وه‌. هه‌ر پێش ئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی گه‌وره‌بوون ببینێت و وه‌ك زۆربه‌مان مه‌ینه‌تیی گه‌وره‌بوون ئه‌زموون بكات، پێیه‌ منداڵییه‌كه‌ی ڕایكێشایه‌وه‌ به‌ره‌و دواوه‌ و بۆ زۆنگێكی گه‌ڕانده‌وه‌ كه‌ چاوه‌ڕێی هه‌موومانه‌. به‌جێیشی نه‌هێشتینایه‌، پێمبڵێ، له‌ كوێ جێگه‌ی په‌پوله‌ و مێخه‌ك و سه‌ما ده‌بوویه‌وه‌؟ 

دوای شه‌ش ساڵ له‌و شه‌وه‌ تاریكه‌، من له‌ كه‌نه‌دا ئه‌و له‌ كوردستان، پێیان وتم ئه‌و ڕۆشت.

دواجار كوردستانی به‌جێهێشت. ئه‌و هه‌رچه‌نده‌ بینی شاره‌كه‌ی كرا به‌ پارێزگا، به‌ڵام خۆی نه‌ له‌و شاره‌، نه‌ له‌و هه‌رێمه‌، نه‌ له‌و وڵاته‌ ده‌بینییه‌وه‌. پێیان وتم ده‌یویست بڕوات بۆ ئه‌وروپا. بۆ نا؟ پێمبڵێ هاوڕێ، كێ له‌ ئێمه‌، له‌ نه‌وه‌ی نه‌گبه‌تی دوای ڕاپه‌ڕین، رۆژێك بیرمان له‌ سه‌فه‌ر نه‌كردوه‌ته‌وه‌؟ رژێمی به‌عس زوڵمی له‌ نه‌وه‌ی پێش راپه‌ڕین كرد، ده‌سه‌ڵاتی خۆماڵی دوای ڕاپه‌ڕینیش زوڵم له‌ نه‌وه‌ی دوای ڕاپه‌ڕین ده‌كات. نوسه‌ری به‌توانای ئه‌مریكی، جه‌یمس باڵدوین، له‌ ساڵانی په‌نجا و شه‌سته‌كانی سه‌ده‌ی ڕابوردوو به‌رگه‌ی ئه‌و نادادپه‌روه‌ریه‌ی نه‌گرت كه‌ له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا به‌رامبه‌ر به‌ ڕه‌شپێسته‌كان پیاده‌ئه‌كرا. باڵدوین سه‌فه‌ری كرد بۆ فه‌ره‌نسا، دواتریش بۆ توركیا، وه‌ زۆرێك له‌ ساڵه‌كانی ژیانی له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا به‌سه‌ربرد، به‌ڵام زۆربه‌ی نوسینه‌كانی له‌سه‌ر دۆخی وڵاته‌كه‌ی بوو. باڵدوین له‌ شوێنێكدا ئه‌ڵێت: من ئه‌مریكام خۆشه‌وێت، هه‌ر بۆیه‌ش مافی ئه‌وه‌ به‌خۆم ئه‌ده‌م هه‌تا هه‌تایه‌ ڕه‌خنه‌ی لێبگرم. ژیانی باڵدوین پێمان ئه‌ڵێت رۆشتن به‌ مانای پشت تێكردن نایه‌ت، به‌ڵكو هه‌نێجار بۆ باشتر بینینی خۆشه‌ویستییه‌ بۆ شوێنی به‌جێهێڵدراو.

 له‌ ساتێك له‌ ساته‌كانی فیلمی دۆكومێنتاری ‘مه‌یدان’ كه‌ باسی خۆپیشاندانه‌كانی گۆڕه‌پانی ئازادی قاهیره‌ ده‌كات، ئه‌حمه‌د كه‌ گه‌نجێكی لیبڕاڵه‌، دوای ئه‌وه‌ی ئیخوان موسلمین له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی سه‌ربازی رێكئه‌كه‌وێت و په‌رله‌مان و سه‌رۆكایه‌تی به‌ده‌ستئه‌هێنێت، به‌ ئه‌ندامێكی ئیخوان موسلمین ئه‌ڵێت: ڕاسته‌ ڕژێمی موباره‌ك زوڵمی له‌ ئێوه‌ كرد و چه‌وساندنیه‌وه‌، به‌ڵام ئێوه‌ له‌ ئێستادا هه‌مان شت به‌رامبه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ ئه‌كه‌ن كه‌ له‌گه‌ڵتان نین. وه‌ك ئاده‌م گۆكنیك له‌ وتارێكیدا ئه‌ڵێت: ‘ئه‌وانه‌ی كه‌ به‌ ساده‌یی مێژوو دوباره‌ ئه‌كه‌نه‌وه‌ وا له‌ ئه‌وانی ترمان ئه‌كه‌ن كه‌ هه‌موو به‌یانییه‌ك ئه‌و مێژووه‌ دوباره‌یه‌ له‌ هه‌واڵه‌كاندا بخوێنینه‌وه‌.’ به‌ مانایه‌كی تر، كۆپیكه‌رانی ڕابوردوو داڕێژه‌ری هه‌واڵه‌ ناخۆشه‌كانی ئه‌مڕۆمانن. فیلمی ‘مه‌یدان’ پێمان ناڵێت ئه‌حمه‌د چی به‌سه‌ردێت، به‌ڵام پیشانی ئه‌دا كه‌ ئه‌حمه‌د رۆحێكه‌ له‌وه‌ی گه‌نجێكی هه‌ندێجار ناڕازی هه‌ندێجار پڕ هیوا بێت.

كه‌سانێك هه‌ن بوونیان له‌ ژیاندا وه‌ك ڕۆح وایه‌، له‌ هه‌مان كاتدا له‌وێن و له‌وێش نین. ئه‌وان ڕۆحن، بوونی فیزیكیان هیچ ئازارمان نادات، به‌ڵام بوونیان له‌ ژیاندا، هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌گه‌ڵمان، یاریكردنیان له‌گه‌ڵمان، شتێكمان پێده‌به‌خشێت كه‌ لای من له‌ سه‌رو كامه‌رانییه‌وه‌یه‌، ئه‌ویش هێمنییه‌. تۆش هه‌مان بونت هه‌بوو، دوای سه‌فه‌ری یه‌كجاره‌كی بوونی فیزیكیشت، ته‌نها و ته‌نها رۆحت له‌ فۆرمی یاده‌وه‌ریدا ده‌مێنێته‌وه‌.

له‌وه‌یه‌ ئێسته‌ رۆحت له‌سه‌ر شاخێكی شاره‌كه‌ته‌وه‌ ببینێت چۆن ژماره‌یه‌ك له‌ كوڕانی شاره‌كه‌ت ماڵه‌وه‌ به‌جێئه‌هێڵن و خۆیان ئه‌كه‌ن به‌ ناو ئه‌و گروپانه‌دا كه‌ په‌یمانی گه‌ڕانه‌وه‌ خه‌لافه‌تمان پێئه‌ده‌ن. یان ببینێت چۆن شاره‌ تازه‌ به‌ پارێزگا بوه‌كه‌ت هیچ هیوایه‌كی ئازادی تیا نییه‌، خه‌ریكه‌ له‌ناو ئه‌خلاقیاتی به‌سه‌رچوو ده‌خنكێت. من نازانم تۆ له‌و شاره‌دا، له‌و هه‌رێمه‌دا، له‌ كوێ بۆ یه‌كه‌م جار خۆشه‌ویسته‌كه‌تت ماچ كرد؟ خه‌فه‌تی من ئه‌وه‌یه‌ تۆ ڕۆشتبیت و یه‌كه‌م ماچی خۆت ئه‌زمون نه‌كردبێت.
بڕۆ، ئه‌و شاخه‌ و ئه‌و مه‌مله‌كه‌ته‌ به‌جێبهێڵه‌، ئێسته‌ رۆحیت، نه‌ پاسپۆرت نه‌ ڤیزا نه‌ پاره‌ نه‌ جانتای سه‌فه‌رت ده‌وێت. ئێستا تۆ ویستێكیت و به‌س، بۆیه‌ تا ئه‌ته‌وێت بڕۆ و جیهان ببینه‌، بڕۆ بۆ ئیسپانیا و به‌شداری ڤیستیڤاڵی شه‌ڕه‌ ته‌ماته‌ بكه‌، بڕۆ بۆ قوبرس و له‌ ده‌ریای ناوه‌ڕاست مه‌له‌ بكه‌. بڕۆ و بڕۆ و بڕۆ.

07 July 2014

له‌ بۆستنه‌وه‌ بۆ كوردستان


لای ئێواره‌یه‌ و پیاسه‌ به‌ لێواری ڕوباری چارلز ئه‌كه‌م له‌ شاری بۆستن. گوێم له‌ ده‌نگی سه‌یاره‌یه‌ كه‌ به‌سه‌ر پردێكی شاڕێدا گیڤه‌یان دێت. له‌وبه‌ری ڕوباره‌كه‌ پاركێكی لێیه‌، له‌و لاتریشه‌وه‌ مۆزه‌خانه‌ی زانست كه‌ له‌ به‌رده‌میدا په‌یكه‌ری ده‌یناسوڕێك دانراوه‌. به‌شێكی زۆری ئه‌مریكا وایه‌، له‌ یه‌ك كاتدا چه‌ند شتێكی جودا به‌ یه‌ك كۆده‌كاته‌وه‌، هه‌ر له‌ كلتووره‌وه‌ بۆ دیزاینی شاره‌كان ئه‌م سیفه‌ته‌ ده‌بینیته‌وه‌. له‌ پشتمه‌وه‌ خۆر خه‌ریكه‌ ئاوا ئه‌بێت، به‌س كاتێك ئاوڕئه‌ده‌مه‌وه‌، به‌رزه‌بینا نایه‌ڵێت خۆرئاوا بوون ببینم و له‌ جیاتیدا په‌ڵه‌یه‌كی په‌مه‌یی ئاسمانی ڕه‌نگكردووه‌.

وا بڕیاره‌ دوای مانگێكی تر بێمه‌وه‌ بۆ كوردستان. له‌ ڕاستیدا نامه‌وێت بیر نه‌ له‌ ڕۆشتنه‌وه‌ نه‌ له‌ كوردستان بكه‌مه‌وه‌، به‌ڵام ناكرێت. بیركردنه‌وه‌ له‌ بیرنه‌كردنه‌وه‌ له‌ شتێك یان كه‌سێك زه‌حمه‌تترین كارێكه‌ بتوانی بیكه‌یت. هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی دانت پێدا نا كه‌ ده‌ته‌وێت بیر له‌ شتێك نه‌كه‌یته‌وه‌، ئیتر بۆت ده‌رئه‌كه‌وێت چه‌نێك پێویسته‌ كه‌مێك كاتی بیركردنه‌وه‌ به‌و شته‌ ببه‌خشیت. به‌ ته‌نهام و له‌سه‌ر كورسییه‌ك دائه‌نیشم. بیركردنه‌وه‌، وه‌ك هایدگه‌ر ئه‌ڵێت، كرده‌یه‌كه‌ كه‌سی ته‌نها پێی هه‌ڵده‌ستێت.

كوردستان له‌ قه‌یراندایه‌. ئه‌و هه‌رێمه‌، ئه‌و ناوچه‌یه‌، به‌رده‌وام له‌ قه‌یراندا بووه‌. مێژووی ئه‌و ناوچه‌ به‌ گشتی هه‌رگیز ئاشتی درێژخایه‌نی به‌ خۆیه‌وه‌ نه‌بیینیوه‌. كه‌ بیری لێده‌كه‌یته‌وه‌ بۆ وایه‌ و به‌ وه‌ڵامێكی قایلكه‌ر ناگه‌یت، توشی بێهیوایی ده‌بیت. نا، توشی بێده‌ره‌تانی ده‌بیت. بێده‌ره‌تانی زۆر له‌ بێهیوای ئازاربه‌خشتره‌. كه‌ بێده‌ره‌تانیت، ده‌زانیت كه‌ شتێك ده‌كرێت وا نه‌بێت، كه‌ ئه‌كرێت باشتر بێت، به‌ڵام تۆ وه‌ك تاكێك له‌ به‌رامبه‌ریدا بێده‌سه‌ڵات. لێره‌وه‌، غه‌می بێده‌ره‌تانی زۆر له‌ بێهیوای سه‌ختتره‌.

من سه‌یرم لێدێت كه‌ باسی دروستبوونی ده‌وڵه‌تی كوردی ده‌كرێت. هه‌رێمێك كه‌ دوای نزیكه‌ی چاره‌كه‌ سه‌ده‌یه‌ك له‌ حوكمڕانی ناوخۆیی هێشتا دابه‌شبووبێت به‌سه‌ر ناوچه‌ی سه‌وز و زه‌رد، كه‌ له‌ شارێكی وه‌ك و سلێمانی ئه‌ندامه‌ خوێنگه‌رمه‌كانی گۆڕان و یه‌كێتی به‌ ئاسانی پێكه‌وه‌ هه‌ڵنه‌كه‌ن، هه‌رێمێك كه‌ ئاوه‌ها دابه‌شبوبێت، ئیتر وشه‌گه‌لێكی وه‌ك یه‌كێتی خاك و ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ چ مانایه‌كیان هه‌یه‌. سه‌یرتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ وشه‌ی ده‌وڵه‌ت به‌كاردێت، باسی جۆری ده‌وڵه‌ت ناكرێت. ئه‌و هه‌رێمه‌ تا وه‌كو ئێستاش سیاسه‌تێكی ڕوون به‌ ڕێوه‌ی نه‌بردووه‌، گومانیشم نیه‌ كه‌ مه‌سه‌له‌ هاته‌ سه‌ر ده‌وڵه‌ت، ئه‌وه‌ی باسی ناكرێت و باسیش ناكرێت شێوازی حوكمڕانی ده‌وڵه‌ت ده‌بێت. مێنتاڵتی خێڵ، كه‌ له‌ په‌یوه‌ندی خوێن و به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سكبین و كۆدگه‌لێكی ده‌مارگیری وه‌ك شه‌ره‌ف و ئازایه‌تی فووپیاكردوو خۆی ئه‌بینێته‌وه‌، حوكمڕانی ئه‌و هه‌رێمه‌ ئه‌كات.

كه‌ باسی كوردستان ده‌كرێت، منداڵێكم بیردێته‌وه‌ كه‌ داوای یارییه‌ك ده‌كات و كه‌ یاریه‌كه‌ی پێ نادرێت، ده‌گری، كه‌ یارییه‌كه‌شی پێ ده‌درێت، نایه‌وێت. كوردستان نه‌ ده‌توانێت جیابێته‌وه‌ و ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ بێت، نه‌ ده‌شتوانێت به‌ ته‌واوی له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وایه‌تییه‌كی تر به‌شداری ده‌وڵه‌تێك بێت. ئه‌و هه‌رێمه‌ نه‌ توانای جیابونه‌وه‌ی هه‌یه‌ نه‌ به‌رگه‌ی لكاندنی به‌ ده‌وڵه‌تێكی تره‌وه‌ ده‌گرێت. به‌ڕای من هۆكاره‌كان به‌شێكیان مێژووین، به‌شێكیان كلتوورین، كه‌ لێره‌دا ده‌رفه‌ت نیه‌ باسیان بكه‌م.

یه‌كێك له‌ ئازاربه‌خشترین شته‌كانی ژیان له‌سه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌ ئه‌وه‌یه‌ كورد بیت. كوردبوون، به‌ مانایه‌ك یانی نه‌زانی چیت، چی ئه‌بیت. ئه‌گه‌ر بشزانیت چیت، نه‌توانی ئه‌وه‌بیت. كوردبوون وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ تۆپێك بیت و فڕێ درابیته‌ هه‌واوه‌، نه‌ ئه‌وه‌تا بكه‌ویته‌ سه‌ر زه‌وی، نه‌ ئه‌وه‌تا باڵێك، میكانیزمێك په‌یاكه‌یت و بفڕیت به‌ره‌و ئاسمان، به‌ڵكو هه‌تا هه‌تایه‌ ئاوا، به‌ هه‌ڵپه‌سێردراوی، ده‌مێنیته‌وه‌.

15 June 2014

ئاوابونی سەردەمی پێشمەرگە


لەگەڵ هەر لەرزینێکی دۆخی ئاسایشی ئەو هەرێمە، کائینێک خۆی بەیاندەکاتەوە کە هەڵگڕی پاشخانێکی ئەفسانەییە. پێشمەرگە ئەو کائینەیە کە وابەستەیە بە شکۆمەندی ئەو هەرێمەی تیایدا دەژین. ئه‌و دەستەبەرکەری ئازادیمان بوو. بەرگریکاری حورمەتمان بوو. زۆرێک لەو ئەدەبیاتەی لەسەر پێشمەرگە نوسراوه‌ کورت ده‌بێته‌وه‌ بۆ ئەو پێناسەیەی کە پێشمەرگە بونەوەرێکە ئامادەی قوربانیدانە بە ژیانی خۆی لە پێناو ژیانێکی سەرفراز و خاکێکی سەربەخۆ. پرسیاری من لێرەدا ئەوەیە تا چەندێک ئەو پێناسەیە بۆ ئێستا دەستدەدات. لە ئێستادا، ئەو بوونەوەرە چییە ناوی پێشمەرگەیە و وەک بکەرێک چ ڕۆڵێکی هەیە؟

پێش وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، من گومانم هەیە پرسیارەکە لە سەرەتاوە درووست بێت چونکە من پێموایە چیدیکە بکەرێک نییە ناوی پێشمەرگە بێت و هەڵگری سیفاتی مێژوویی ئەو رۆڵە بێت. لە پێدراوەکانی پێشمەرگایەتی: یه‌كه‌م، شەڕکردن بۆ بەدەستهێنانی ئازادی لە ستەمکاری دەرەکی، دووه‌م، چەک هەڵگرتن بەبێ ئامادەیی وەرگرتنی پاداشت. هەردوو ئەم پێدراوانە لەدوای ڕاپەڕینی ١٩٩١ بوونیان نەماوە. دروستە، ئەو هەرێمە پێویستی بە هێزێکە لە دەسترێژی دەرەکی بیپارێزێت، بەڵام ئەمە ڕۆڵێکی جیاوازە. درێژكردنه‌وه‌ی ڕۆڵی پێشه‌رگه‌ له‌ پێش ڕاپه‌ڕینه‌وه‌ كه‌ ده‌سته‌به‌ركردنی سه‌ربه‌خۆیی بوه‌ بۆ پاش ڕاپه‌ڕین كه‌ پاراستنی سه‌ربه‌خۆییه‌ پێدانی كارێكی نابه‌جێیه‌ به‌و كائینه‌ ئه‌فسانه‌ییه‌. پێشمەرگە بوونەوەرێکی پێش-ڕاپەڕینە.

پێدراوی دووەمیش چیدیکە دروست نیە. ئەوەی لە ئێستادا پێشمەرگەی پێدەوترێت هێزێکە کە یەکێک لەو پایانەی ڕایگرتووە دابینکردنی موچەیه‌.

لەوەیە ئاسایی دەرکەوێت کە هێزی پێشمەرگە شایەنی خزمەتکردن و موچەیەکی حورمەتانە بێت. ئیشکال لێرەدا ئەوەیە هەر دەزگایەکی ڕێکخراو کە لە بەرامبەر خزمەتگوزاریەکانی پارە وەردەگرێت، کارمەندەکانی ئەو دەزگایە لێپرسراویەتییەکی چاوەڕوانلێکراویان دەبێت، واتە کارەکەیان دەبێت بە ئەرک. ئەو کارەی دەیکەن لەبەرامبەریدا پاداشت وەردەگرن. ئەوەی دەیکەن چاکە نییە. لێرەوە، ئەوەی هێزی پێشمەرگە بەرگری لەو هەرێمە بکات، ئەوە ئەرکییەتی و نابێت بە چاکە بشکێندرێتەوە.

دوا خاڵ کە وێنەی ئەفسانەیی پێشمەرگە تێکدەدات کۆنتڕۆڵکردنی هێزی پێشمەرگەیە لەلایەن حیزبی سیاسیەوە. هەموومان بینیمان چۆن لە سەروبەندی خۆپیشاندانەکانی سەرای ئازادی ئەو هێزە بەکارهات بۆ مەرامی سیاسی. من ئه‌گه‌ری به‌كارهێنانه‌وه‌ی له‌و شێوه‌ به‌ قابیلی ڕوودان ده‌زانم چونكه‌ تا ئێستا ئه‌و هێزانه‌ له‌ ژێر ئاراسته‌كردنی پاوانخوازی حیزبی سیاسیدان. پێشمه‌رگه‌ له‌دایبكووی ویستی حیزبه‌ سیاسیه‌ تێكۆشه‌ره‌كانی كوردستانه‌ بۆ‌ سه‌ربه‌خۆیی كوردستان‌. له‌ ئێستادا كه‌ دی فاكتۆ هه‌رێمێكی نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆ هه‌یه‌، چیدیكه‌ پێویست به‌و كائینه‌ گه‌ریلاییه‌ نه‌ماوه‌. ئه‌و كائینه‌ ده‌بێت له‌ چوارچێوه‌ی سوپایه‌كدا ڕێكبخرێت كه‌ به‌رژه‌وه‌ندی كۆلێكتیڤی هه‌رێمه‌كه‌ ئاراسته‌ی بكات. هه‌ر به‌كارهێنانێكی تایبه‌تی ناوی پێشمه‌رگه‌، لێدانه‌ له‌ ڕۆڵی مێژوویی ئه‌و كائینه.‌

له‌ هاوكێشه‌ی نیشتیمانی ئه‌و هه‌رێمه‌دا، سه‌رده‌می پێشمه‌رگایه‌تی، سه‌رده‌می خه‌باتی شاخ و گه‌ریلایی كۆتایی هاتووه‌. من ئیشكالێكی ئه‌وتۆ له‌وه‌دا نابینم ناوی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ بگۆڕدرێت به‌ سوپا. مه‌سه‌له‌كه‌ ته‌نها ناو گۆڕینێكی ساده‌ نییه‌، به‌ڵكو دانپیانانه‌ به‌و گۆڕانه‌ی له‌ قۆناغی مێژووییدا هاتۆته‌ ئاراوه‌، درك كردنه‌ به‌ گرنگی جیاكردنه‌وه‌ی سه‌رده‌مه‌كان و ڕۆڵی بكه‌ره‌كان. دروستکردنی نەتەوە ئەوەندەی پێویستی بە تێڕامانی پراکتیکی هەیە ئەوەندە پێویستی بە عاتیفەی کاتیی نییە.  


ناوی پێشمه‌رگه‌ تا ئه‌و كاته‌ ئەفسانەیی بوو كه‌ ئاگامه‌ندییه‌كی ئاراسته‌كراو به‌ره‌و‌ ئازادی پێشڕه‌وایه‌تی ده‌كرد، نه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و هێزه‌ تا هه‌تاهه‌تایه‌ ده‌ستكه‌لای لایه‌نه‌ سیاسیه‌كان بێت و یاریكه‌رێكی گه‌مه‌ جیۆپۆله‌تیكه‌كانی ناوچه‌كه‌ بێت. ناوی پێشمەرگە دەبێت لە داهاتوودا بمێنێتەوە، لە مێژوودا. جلکی پێشمەرگە دەبێت وەک سیمبولێكی نیشتیمانی لە مۆزەخانە دابنرێت.

03 May 2014

جه‌سته‌یه‌كی زامدار


 دوای نزیكه‌ی ساڵ و نیوێك دوریم له‌و مه‌مله‌كه‌ته‌ی هه‌نێك له‌ ئێمه‌ پێمان خۆشه‌ پێی بڵێین كوردستان هاوڕێیه‌كم گرته‌یه‌كی ڤیدیۆی رێگای ده‌ربه‌ندیخان - سلێمانی بۆ ناردم. ئه‌و ڕێگایه‌ له‌ زۆر ڕێگای تری مه‌مله‌كه‌ت ئه‌چێت، تاسه‌ی زۆر و نه‌بوونی لێوار-به‌ستی پێویست. ئه‌وه‌ی وای لێ ئه‌كات جیاواز بێت ژماره‌ی ئه‌و ته‌نكه‌ره‌ نه‌وتانه‌یه‌ كه‌ ڕۆژانه‌ به‌و ڕێگایه‌دا ده‌ڕۆن. له‌ گرته‌ ڤیدیۆیه‌كه‌دا هه‌ر چه‌ند چركه‌یه‌كی كه‌م و ئۆتۆمبێلی هاوڕێكه‌م ئه‌دات به‌ پێشی ته‌نكه‌رێك، یان  ته‌نكه‌رێك له‌ سایده‌كه‌ی تره‌وه‌ تێ ئه‌په‌ڕێت. ته‌نكه‌ری نه‌وت جه‌سته‌یه‌كی نامۆیه‌. ده‌ركه‌وته‌ی تاڵانكارییه‌. ده‌ ساڵ پێش ئێسته‌ ته‌نكه‌ر قوڵپ نه‌ئه‌بویه‌وه‌. نه‌وت نه‌ده‌ڕۆشت. گرێبه‌ست نه‌بوون. ته‌نكه‌ری نه‌وت بلۆقه‌یه‌كه‌ له‌ جه‌سته‌ی ئه‌و مه‌مله‌كه‌ته‌. هه‌ر جار نا جارێك ته‌نكه‌رێك لێژده‌بێته‌وه‌، من ته‌قینی بلۆقه‌م بیردێته‌وه‌. ئه‌و بلۆقانه‌ ده‌بێت نه‌هێڵرێن.

له‌م كاته‌دا كه‌ كاپیتاڵیزمێكی بێسه‌روبه‌ر حوكمی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، ته‌نكه‌ری نه‌وت به‌رجه‌سته‌ترین ده‌ركه‌وته‌ی هه‌ناوی ئه‌و كاپیتاڵیزمه‌یه‌. ئه‌و كاپیتاڵیزمه‌ سیاسیه‌، به‌و مانایه‌ی كه‌ ده‌سه‌ڵات له‌ پیشتیه‌وه‌یه‌تی. نمایشی ده‌سه‌ڵاتی سته‌مكار له‌ هه‌رێمی كوردستان چیتر له‌ فۆرمی لۆری پڕ چه‌كدار نییه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ ساڵانی نه‌وه‌ده‌كان و به‌ تایبه‌ت له‌سه‌روبه‌ری شه‌ڕی ناوخۆ بینیمان، یان به‌م دواییانه‌ له‌ سه‌ركوتكردنی خۆپیشاندانه‌كانی سه‌رای ئازادی، یان له‌ به‌رامبه‌ر وه‌ستانی سوپای عێراق. نمایشی ده‌سه‌ڵات له‌ ئێستادا له‌ سه‌رڕێخستنی ژماره‌ له‌بننه‌هاتووه‌كانی ته‌نكه‌ری نه‌وته‌. ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمی كوردستان ئابوورییه‌كی بێسه‌روبه‌ر پیاده‌ ده‌كات، دێت و ماده‌ی خاوی ژێر ئه‌و خاكه‌ ده‌رده‌هێنێت و به‌ ئاره‌زوی خۆی په‌خشانی ده‌كاته‌وه‌. پێویست ناكات ئێمه‌ ئابوریناس بین بۆئه‌وه‌ی به‌و ده‌رئه‌نجامه‌ بگه‌ین كه‌ گرێبه‌ستی ژێربه‌ژێری ئابووری ئاماژه‌یه‌ به‌ هه‌بوونی گه‌نده‌ڵی و تاڵانكاری.

نوخبه‌ی سیاسی ئه‌و هه‌رێمه‌، كه‌ له‌ هه‌مان كاتدا نوخبه‌ی ئابوریشه‌، له‌وه‌ كه‌وتووه‌ ڕه‌خنه‌ی گه‌نده‌ڵی لێبگیرێت. ئه‌و نوخبه‌یه‌، ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌، ده‌بێت بخرێته‌ ژێر پرسیار و گومانی تاڵانكارییه‌وه‌. تاڵانكاران ده‌بێت له‌ ده‌سه‌ڵات بخرێن. ئێمه‌ لێره‌دا نیشتیمان په‌روه‌ری ناكه‌ین. ته‌نها لۆجیكێك په‌یڕه‌و ده‌كه‌ین كه‌ تاڵانكاری نابێت له‌ هیچ جێگایه‌كدا په‌یڕه‌و بكرێت. هۆكاری زاڵبوونی كۆڵۆنیاڵیزمی به‌ریتانی و فه‌ره‌نسی له‌ سه‌ده‌كانی هه‌ژده‌ و نۆزده‌ پیاده‌كردنی سیاسه‌تی تاڵانكاری بوو. ده‌كرێت بوترێت سێبه‌ره‌كانی ئه‌م فۆرمه‌ له‌ كۆڵۆنیاڵیاڵزم درێژبوویه‌‌وه‌ بۆ ئیمپریاڵیزمی ئه‌مریكی له‌ سه‌ده‌ی بیستدا. دۆخی هه‌رێمی كوردستان جودایه‌ به‌وه‌ی تاڵانكاری له‌لایه‌ن خه‌ڵكی خۆماڵییه‌وه‌ په‌یڕه‌و ده‌كرێت. بێگانه‌یه‌ك نه‌هاتووه‌ داهاتی سروشتیمان ببات. داهێنانی تاڵانكاری به‌رهه‌مێكی ناوخۆیی نییه‌، به‌ڵام پیاده‌كردنه‌كه‌ی عه‌یاره‌ بیست و یه‌ك ناوخۆییه‌. 

ته‌ڵانكاری گه‌نده‌ڵی ده‌سته‌جه‌معی به‌رهه‌مده‌هێنێت. یان ئه‌وه‌تا تۆ به‌شێك ده‌بیت له‌ پرۆسه‌كه‌، یان ئه‌وه‌تا نانبڕ ده‌كرێیت، ده‌مكوت ده‌كرێیت، بێ به‌ش ده‌كرێیت. بێ نان ئه‌بیت.

تاڵانكاری ناوخۆیی خیانه‌تی نه‌ته‌وه‌ییه‌. من هه‌نێك جار پێموایه‌ ئه‌وه‌نده‌ی عه‌قڵێكی ناكارا به‌رده‌وامی به‌ ژینگه‌ی گه‌نده‌ڵ و تاڵانكاریی كوردستان ده‌دات، ئه‌وه‌نده‌ عه‌قڵییه‌تێكی هوشیار ئه‌و كاریگه‌رییه‌ی نییه‌. عه‌قڵی ناكارا، كاتێك ده‌سه‌ڵات و پێشه‌واتیكردنی له‌ده‌ستدایه‌، خزمه‌كانی له‌ پێش هاونیشتیمانیان داده‌نێت، گیرفانی لا گرنگتره‌ وه‌ك له‌ هه‌وڵدان بۆ بونیادنانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك. مێژووی میرنیشینه‌ كوردییه‌كان پڕه‌ له‌ خیانه‌ت كردن و تاڵانكردن. خه‌ونی دروستكردنی نه‌ته‌وه‌ی كورد ته‌مه‌نی سه‌ده‌یه‌ك نابێت. به‌ڵام، له‌ ماوه‌ی ئه‌و سه‌ده‌یه‌دا، زۆرێك له‌ پارته‌ سیاسیه‌كان عه‌قڵیه‌تی خێڵایه‌تی زاڵبووه‌ به‌ سه‌ریاندا.  خێڵایه‌تی له‌ ئێستادا هه‌م درێژكراوه‌ی چه‌مكی مێژوویی خێڵایه‌تییه‌ به‌وه‌ی كه‌سوكار و خزم و خێڵ له‌ پێش كه‌سانی نا-سه‌ر-به‌-خێڵ داده‌نرێن، وه‌ نوێبونه‌وه‌یه‌كیشی به‌خۆیه‌وه‌ بینه‌وه‌ به‌وه‌ی كه‌ تاوه‌كو قازانجی ئێمه‌، وه‌ك كۆمه‌ڵێك سه‌رمایه‌دار، كۆمه‌ڵێك بازرگان، به‌رده‌وام ده‌ستكه‌وتی هه‌بێت، گرنگ نییه‌ له‌ چی له‌ خه‌ون و ویستی دروستكردنی نه‌ته‌وه‌ دێت. ‌

 له‌ دوو ده‌یه‌ی ڕابوردوودا، ڕه‌خنه‌یه‌كی زۆر له‌ دوو حیزبی ده‌سه‌ڵاتداری هه‌رێمی كوردستان گیرا. ڕه‌خنه‌كان زۆریان دروست بوون. ئه‌و دوو حیزبه‌، به‌ ئێستاشه‌وه‌، نوێنه‌ری ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ خێڵه‌كیه‌ به‌رته‌سكه‌ن كه‌ من به‌ به‌ربه‌ستی داده‌نێم له‌ گه‌شه‌كردنی بونیادنانی نه‌ته‌وه‌. به‌ڵام ڕاستییه‌كی تاڵ هه‌یه‌ كه‌ ده‌بێت ئاگامان لێی بێت: ئه‌و دوو حیزبه‌ ئه‌ندامگه‌لێكی زۆریان هه‌بووه‌ و هه‌یه‌، نوێنه‌ری بڕێكی زۆر هاونیشتیمانی بوون، به‌ شێوه‌یه‌ك، به‌یانكه‌ری ویست و خولیای ئه‌و هاونیشتیمانیانه‌ بوون.

خیانه‌تی نه‌ته‌وایه‌تی ده‌بێت نه‌هێڵرێت. هاتوچۆی ته‌نكه‌ری نه‌وت ده‌بێت بوه‌ستێنرێت. من ئه‌گه‌ر گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ ئه‌و مه‌مله‌كه‌ته‌ ئاسان ناوه‌ستم و سه‌یری ته‌نكه‌ره‌ نه‌وت بكه‌م. ته‌نكه‌ری نه‌وت دیمه‌نێكی جوانی نییه‌. گومانی من ئه‌وه‌یه‌، تۆ بڵێی زه‌به‌روتی ژیانی ڕۆژانه‌ دیمه‌نی بلۆقه‌ ئاسای ته‌نكه‌ره‌ نه‌وته‌كانم لا ئاسایی بكاته‌وه‌؟ تۆ بڵێی من، ئێمه‌، به‌شێك له‌ ئێمه‌، هیچمان پێ نه‌كرێت؟

ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌و مه‌مله‌كه‌ته‌ كه‌ پێشتر خۆیان به‌ باشتر له‌ به‌شه‌كانی تر عێراق داده‌نا، له‌ ئێستادا گه‌لێك هاوشێوه‌یی هه‌یه‌ له‌ نێوان مامه‌ڵه‌كردنی ئه‌وان له‌گه‌ڵ سامانی ئه‌و خاكه‌ و مامه‌ڵه‌كردنی حكومه‌تی مالیكی له‌گه‌ڵ پرسی نه‌وت و گرێبه‌سته‌ موزه‌یه‌فه‌كانی وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌تی عێراق. گۆڤاری ‘زه‌ نیویۆركه‌ر’ی ئه‌مریكی به‌م دواییه‌ ڕاپۆرتێكی درێژی له‌سه‌ر كه‌سایه‌تی مالیكی و حكومه‌ته‌كه‌ی بڵاو كرده‌وه‌ به‌ ناوی ‘له‌ دوای خۆمان چیمان به‌جێهێشت،’ كه‌ ناڕاسته‌وخۆ مه‌به‌ست لێی پرسیاركردنه‌ له‌ حكومه‌تی ئه‌مریكی به‌وه‌ی كه‌ عێراقی داگیركرد و دواتر جێیهێشت، چی له‌ دوای خۆی به‌جێهێشت. من لاموایه‌ تایتڵی ڕاپۆرته‌كه‌ ده‌كرێت بكرێت به‌ پرسیارێك و به‌ره‌وڕوی هه‌ریه‌ك له‌ ئێمه‌ بكرێته‌وه‌ كه‌ له‌و هه‌رێمه‌ پشكێك به‌رپرسیارێتیمان به‌رده‌كه‌وێت به‌رامبه‌ر به‌ داهاتوو. ئێمه‌، هاوڵاتی ئه‌و هه‌رێمه‌، چی له‌ دوای خۆمان به‌جێئه‌هێڵین؟


سه‌رچاوه‌: لینكی ڕاپۆرته‌كه‌ی زه‌نیویۆركه‌ر